گشنیز با نام علمی Coriandrum Sativum از خانواده چتریان (Apiaceae) گیاهی علفی و یک‌ساله، بدون کرک، به ارتفاع ۶۰-۳۰ سانتی‌متر که دارای ساقه راست، شفاف و کم‌وبیش شیاردار است. اگرچه منشأ اصلی آن به نواحی جنوب غربی آسیا و مدیترانه نسبت داده می‌شود، ولی امروزه در سرتاسر جهان یافت شده و پرورش می‌یابد. قسمت مورداستفاده گیاه،‌ ساقه و برگ و دانه (بذر) آن است. دانه گشنیز گرد و به رنگ زرد و سبز تیره است. بوی تازه آن مطبوع نبوده و تقریباً بد بو است ولی بر اثر خشک شدن این بو از بین رفته و خوشبو می‌شود. بذر گشنیز حاوی ۰/۵ تا ۱ درصد روغن ضروری است که سرشار از مواد مغذی گیاهی مفیدی نظیر کارون، ژرانیول، لیمونن، بورنئول، کامفور، المول و لینالول است.

متأسفانه این روزها برخی اخبار مبنی بر آبیاری سبزی‌ها با آب فاضلاب و ناسالم بودن آنها به گوش می‌رسد. بنابراین بهتر است امسال برای کاشت سبزی مصرفی خودمان دست به کار شده و دیگران را نیز به کاشت سبزی در منزل و آپارتمان تشویق کنیم. مشاهده رشد هر روزه سبزی جات در گلدان و برداشت و مصرف آن یکی از راه‌های یافتن آرامش در این ایام است. اگر می‌خواهید سبزی‌هایتان را پشت پنجره و تو گلدان‌های زیبا پرورش بدهید بهتر است از خاک آماده و تمیز استفاده کنید تا فضای آپارتمان از حشره و موجودات دیگر پر نشود. بهترین خاک برای کاشت سبزی کمپوست آماده است. اگر فقط می‌خواهید چند نمونه سبزی بکارید بدون شک ریحان سبز یا بنفش، تربچه، جعفری و شاهی اولین انتخاب‌ها هستند. برای اینکه سبزی‌های شما همیشه سبز و شاداب و از بیماری و آفات به دور باشند می‌توانید از کود NPK همانند ۲۰-۲۰-۲۰ استفاده کنید.

بذر معمولی سبزی معمولاً به‌صورت کیلویی عرضه می‌شود و ناخالصی دارد و بخشی از آن را تخم علف تشکیل می‌دهد و نسبت به بیماری‌ها مقاومت پایینی دارد و انتخاب مناسبی برای کاشت در آپارتمان و ابعاد کوچک مثل گلدان نیست. برخلاف تصور خیلی از ما بذر اصلاح‌شده به معنای دست‌کاری ژنتیکی و تراریخته نیست. بلکه به معنای دقت در بذرگیری و انتخاب محصول مناسب برای بذرگیری است و گرده افشانی و تلقیح به‌صورت علمی و بر اساس استاندارهایی انجام می‌گیرد. درنتیجه بذر اصلاح‌شده نسبت به بیماری و آفات مقاوم است و درصد خلوص بالاتری دارد. همچنین از نظر رنگ و شادابی برتر از بذرهای معمولی‌اند. درنتیجه انتخاب مناسب‌تری برای کاشت بوده و تجربه بسیار خوبی از کاشت را به همراه دارد.

روش کاشت در گلدان

بذر، خاک استاندارد (کمپوست پیشنهاد می‌شود)، گلدان مناسب، دستکش، آبپاش کوچک، بیلچه و الک تنها ابزارهای کاشت سبزی گشنیز در آپارتمان هستند. ابتدا بذرها را برای مدت ۱۰ ساعت و حداکثر ۳ روز خیس می‌کنیم. خاک را الک کرده تا نرم و یکدست شود. گلدان موردنظر را از خاک مرغوب (کمپوست آماده) پر می‌کنیم (بیش از ۳/۴ گلدان). گلدان انتخابی باید زهکشی خوبی داشته باشد (در انتهای آن سوراخ مناسبی برای خروج آب اضافی باشد). سپس اقدام به آبیاری گلدان می‌کنیم تا آب کاملاً از گلدان خارج شود. بعد از چند ساعت از آبیاری گلدان بذرها را بر روی خاک می‌ریزیم و حداکثر به ارتفاع دو برابر طول بذرها روی آن خاک می‌ریزیم. ریختن خاک زیاد روی بذرها باعث خفه شدن آن شده و نمی‌توانند رشد کنند. سپس با افشانه آب را بر روی سطح خاک اسپری کنید به صورتی که مطمئن شوید آب به بذرها رسیده و این کار را هر روز یا روزی دو بار انجام دهید. قبل از سبز شدن بذر سبزی نباید اجازه دهید سطح خاک خیلی خشک شود در این صورت از جوانه زدن خبری نیست. آبیاری زیاد نیز باعث می‌شود هوا به بذرها نرسد و خفه شوند و جوانه‌زنی صورت نگیرد. هنگامی‌که سطح خاک خشک شد اقدام به آبیاری مجدد کنید. البته می‌توانید بدون خیس کردن بذرها در آب، آن‌ها را به‌صورت دست پاش بر روی سطح خاک بریزید و با چنگال سطح خاک را زیرورو کنید تا بذرها به زیر خاک بروند. کوددهی را از هفته دوم بعد از جوانه‌زنی شروع کنید.

روش کاشت در باغچه و زمین

برای کاشت گشنیز در باغچه و زمین بهتر است ابتدا مقداری خاک‌برگ یا کمپوست یا کود حیوانی بر روی باغچه ریخته و با بیلچه خاک را زیرورو می‌کنیم و سپس خاک را نرم و تخت و یکدست می‌کنیم. بذرها را به‌صورت دست پاش و یکنواخت در محل موردنظر ریخته و سپس با شن کش یا چنگال خاک را با آرامی زیرورو می‌کنیم تا بذرها به زیر خاک بروند. سپس به‌آرامی اقدام به آبیاری می‌کنیم به‌صورتی که آب بذرها را جابجا نکند و با خود نبرد. تا قبل از سبز شدن باغچه بهتر است هر روز یا روزی دو بار باغچه را آبیاری کنیم.

برداشت از باغچه یا گلدان

برای برداشت سبزی به‌خصوص در اولین برداشت‌ها بهتر است از قیچی استفاده کنیم زیرا بذرها زیاد در عمق قرار نداشته و ریشه قوی نداشته درنتیجه ممکن است از خاک دربیایند. برای برداشت سبزی‌ها را نباید از ریشه دربیاوریم بلکه تنها نوک آن را جدا کنیم و مصرف کنیم. بعد از گذشت چند روز از برداشت سبزی، مجدد می‌توانیم آن را برداشت کنیم و سبزی‌ها دوباره سبز می‌شوند.

خواص بذر گشنیز

۱- بذر گشنیز و خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدسرطانی

خاصیت آنتی‌اکسیدانی بذر گشنیز به علت وجود ترکیبات مختلفی همانند: کوئرستین، کامفرول، رامنتین، اپی‌ژنین، کافئیک اسید، کلروژنیک اسید و تیانین است. فلاوونوئیدها و سایر ترکیبات مذکورِ موجود در بذر گشنیز علاوه بر کاهش پراکسیداسیون لیپیدها و بهبود فعالیت آنزیم‌های شرکت‌کننده در دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن مانند گلوتاتیون پراکسیداز (GPx)، گلوتاتیون ردوکتاز (GR)، سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) و کاتالاز، مانع تشکیل رادیکال‌های آزاد مخرب سلامتی نیز می‌شوند. بررسی‌های علمی ثابت کرده‌اند بذر گشنیز از طریق تأثیر بر متابولیسم چربی‌ها و افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی سبب کاهش کلسترول سرم در بیماران مبتلا به کلسترول بالای خون می‌شود. در مطالعات گوناگون، فعالیت آنتی اکسیدانی گیاهان دارویی به محتوای فنولی آن‌ها نسبت داده شده است. گزارش شده است که بیشترین مقدار فنول گیاه گشنیز مربوط به دانه آن است که می‌تواند با اثرگذاری بر مسیر کاسپازهای (گروهی از آنزیم‌ها که به خانواده پروتئازها تعلق داشته و نقش مهمی در مرگ برنامه ریزی شده سلول‌ها ایفا می‌کنند) درون سلولی و مسیرهای اپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلولی) میتوکندری، سلول‌های سرطانی را مهار نماید. علاوه بر این، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در بذر این گیاه می‌تواند سطح H2O2 (هیدروژن پراکسید، تجزیه این ماده باعث ایجاد رادیکال‌های آزاد شده که با خاصیت شدید اکسیدکنندگی خود، انواع مواد آلی و معدنی را اکسید می‌کنند و می‌توانند زمینه ایجاد انواع سرطان‌ها را پدید آورند) را کاهش داده و احتمالاً از تکثیر و مهاجرت سلول‌های سرطانی جلوگیری کند.

۲- دانه گشنیز و کنترل دیابت

از دسته گیاهان دارویی که به نظر می‌رسد در درمان و کنترل دیابت نقش مهمی داشته باشد، بذر گشنیز را می‌توان نام برد که اثرات مفید و کارآمد خود در این زمینه را از ۳ طریق مختلف اعمال می‌کند:

۱- آثار ضدِ هایپرگلیسمی عصاره‌ی بذر گشنیز ممکن است به دلیل بازسازی پاسخ انسولین از طریق وجود فعالیت شبه انسولین و انسولین آزاد ضدِهایپرگلیسمیکی این بذر رخ دهد.

۲- کنترل ضعیف قند خون در دیابت نوع یک با افزایش آسیب اکسایشی آپولیپوپروتئین A-I همراه است که بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند عصاره‌ی بذر گشنیز می‌تواند موجب بهبود کنترل گلوکز خون از طریق تعدیل مسیر فوق شود.

۳- اثر هیپوگلیسمیک فلاونوئیدهای بذر گشنیز می‌تواند نتیجه افزایش فعالیت هگزوکیناز و گلوکوکیناز کبدی، محافظت و حتی افزایش تراکم سلول‌های β در جزایر لانگرهانس به علت خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن‌ها، افزایش بیان ناقلان گلوکز در سلول‌های عضلانی، تعدیل فعالیت افزایش یافته آنزیم کبدی گلوکز ۶- فسفاتاز و یا افزایش جذب گلوکز به وسیله سلول‌های کبد، چربی و عضله باشد.

روش استفاده: هر شب تعدادی تخم گشنیز را در آب خیس کنید و روز بعد آب عصاره‌ی آن‌ها را بنوشید.

۳- دانه گشنیز و کنترل چربی خون

استفاده از عصاره بذر گشنیز سطوح کلسترول تام، تری گلیسیرید، LDL-C و VLDL-C سرم را کاهش داده و سطح HDL-C سرم را افزایش می‌دهد. بعلاوه یافته‌های حاصل از بررسی‌های علمی ثابت کرده‌اند بذر گشنیز از طریق تأثیر بر متابولیسم چربی‌ها و افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی سبب کاهش کلسترول سرم در بیماران مبتلا به کلسترول بالای خون می‌شود.

۴- بذر گشنیز و سلامت پوست

در مطالعات اخیر حیوانی اثر عصاره بذر گشنیز به منظور بررسی اثر محافظتی این عصاره در برابر اشعه ماوراءبنفش به صورت آزمایشگاهی بر روی فیبروبلاست‌های پوست و نیز روی پوست بدون مو آزمایش شده است. در سلول‌هایی که با عصاره بذر گشنیز درمان شده بودند مقادیر بیشتری از پروکلاژن نوع یک و مقادیر کمتری از MMPI (آنزیمی که موجب تخریب و تجزیه پروتئین‌های ساختمانی ماتریکس پوست نظیر کلاژن و الاستین می‌شود) دیده شده است. همچنین مشاهده شد پوست‌های درمان شده با عصاره بذر گشنیز لایه‌های نازک‌تر پوستی و کلاژن فشرده‌تری از پوست‌های درمان نشده داشتند. در تحقیقات میکروسکوپی نیز در سلول‌های پوست‌های درمان شده با بذر گشنیز مقادیر بیشتری پروکلاژن و مقادیر کمتری MMPI دیده شد. همه این نتایج نشان‌دهنده آن است که عصاره بذر گشنیز می‌تواند به عنوان یک ماده ضد چروک که از طریق محافظت پوست در مقابل اثر UVB اثر می‌کند، در محصولات آرایشی- بهداشتی و دارویی مورد استفاده قرار گیرد.

از دیگر خواص تخم گشنیز در سلامت پوست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* درمان اگزما

تخم گشنیز دارای خواص ضدعفونی‌کننده است و می‌تواند برای درمان بیماری‌های پوستی از جمله اگزما و بثورات استفاده شود.

روش استفاده: تخم گشنیز پودر شده را با یک قاشق غذاخوری عسل و مقداری آب ترکیب کنید، خمیر به دست آمده را بر روی مناطق آسیب‌دیده بمالید و بگذارید ۱۰ دقیقه بماند، سپس با آب سرد خوب بشویید.

محققان دریافتند که تخم گشنیز مانند یک داروی ضد اسپاسم عمل می‌کند و برای بهبود هضم غذا، درمان نفخ، درمان معده درد، سندروم روده تحریک‌پذیر و سلامت دستگاه گوارش مفید است

* درمان آکنه و جوش صورت

دانه گشنیز دارای خواص ضد باکتری بوده و به عنوان یک درمان مؤثر برای آکنه و جوش صورت محسوب می‌شود.

روش استفاده: پودر تخمه گشنیز را با عسل و زردچوبه ترکیب کنید و آن را بر روی صورت بمالید، بگذارید تا خشک شود و سپس با آب سرد بشویید.

* رفع خارش پوست

برای خارش‌های پوستی نیز می‌توان از محلول‌های موضعی تخم گشنیز استفاده کرد.

۵- تخم گشنیز و رینیت آلرژیک

از دیگر خواص گشنیز این که تحقیقات علمی نشان داده‌اند ترکیبات فلاونوئیدی، فنولی و ترپنی عصاره بذر گشنیز سبب بهبودی در علائم رینیت آلرژیک همچون احتقان، آبریزش و سوزش بینی می‌شوند. فلاوونوئیدهایی همچون لوتئولین، اپیژنین و فیستین به عنوان مهارکننده‌های طبیعی احتمالی IgE (نوعی ایمونوگلوبولین که با پیوند به عامل حساسیت‌زا باعث آزاد شدن هیستامین از ماست‌سل و بازوفیل می‌شود و علائم آلرژی را پدید می‌آورد) در نظر گرفته می‌شوند که فعالیت‌های ضد آلرژیک قوی همچون مهار آزادسازی هیستامین از اینترلوکین های نوع ۴ و ۳ (مولکول‌هایی از جنس پروتئین که نقش مهمی در بروز پاسخ آلرژیک و علائم آن دارند) سنتزی و جلوگیری از ترشح گیرنده CD40 (مولکولی که در صورت تحریک مجموعه‌ای از واکنش‌های مرتبط درون سلولی را رهبری می‌کند) به وسیله بازوفیل‌ها و شاید ماست‌سل‌ها دارند. همچنین، کوئرستین موجود در این بذر ترشح CD63 و CD203c و آزاد شدن هیستامین در بازوفیل های فعال شده با آنتی IgE را مهار می‌کند.

۶- دانه گشنیز و سلامت مو

دانه گشنیز ریشه‌های مو را تقویت می‌کنند و باعث افزایش رشد مو می‌شوند، همچنین با تقویت مو از ریزش مو جلوگیری می‌کنند.

روش استفاده: پودر دانه گشنیز را در مقداری روغن‌زیتون بریزید و بر روی موها و پوست سر خوب ماساژ دهید، بگذارید ۳۰ دقیقه بماند و سپس با آب گرم و شامپو بشویید.

۷- دانه گشنیز و کمک به گوارش

محققان دریافتند که تخم گشنیز مانند یک داروی ضد اسپاسم عمل می‌کند و برای بهبود هضم غذا، درمان نفخ، درمان معده درد، سندروم روده تحریک‌پذیر و سلامت دستگاه گوارش مفید است.

روش استفاده: اگر سو هاضمه و نفخ دارید می‌توانید هر روز یک عدد تخم گشنیز را بجوید و یا تخم گشنیز را یک شب در آب خیس کنید و صبح روز بعد ناشتا آب آن را بنوشید.

۸- بذر گشنیز و تسکین عفونت ادراری

تخم گشنیز به درمان عفونت ادراری و عفونت مثانه کمک می‌کند و چون خواص دیورتیک دارد برای سلامت کلیه‌ها مفید است.

روش استفاده: ۱٫۵ قاشق چای‌خوری تخم گشنیز را در دو فنجان آب بریزید و ناشتا بنوشید.

۹- تخم گشنیز و کاهش درد قاعدگی

تخم گشنیز با کمک به تنظیم عملکرد مناسب غدد درون‌ریز و هورمون‌هایی که دوره‌های قاعدگی را تنظیم می‌کنند به بهبود بی‌نظمی قاعدگی و درمان گرفتگی و درد پریود کمک می‌کند.

روش استفاده: ۶ گرم تخم گشنیز را در نیم لیتر آب جوش بریزید و بگذارید ۱۰ دقیقه بماند تا دم بکشد، این چای گشنیز گرم را با عسل ترکیب کنید و روزی سه بار مصرف کنید تا درد قاعدگی را کاهش دهد.

۱۰- بذر گشنیز و درمان کم‌خونی

تخم گشنیز حاوی مقادیر بالایی آهن است که برای پیشگیری و درمان کم‌خونی مفید است.

روش استفاده: برای درمان کم‌خونی هر روز یک قاشق چای‌خوری تخم گشنیز را در یک لیوان آب جوش بریزید و بگذارید ۱۰ دقیقه بماند تا دم بکشد سپس این دمنوش گشنیز را با عسل یا خرما بخورید.

دیگر خواص تخم گشنیز

تخم گشنیز حاوی مقادیر بالایی پتاسیم است؛ از این رو به عنوان یک دیوروتیک طبیعی عمل کرده و باعث کاهش فشارخون بالا، ادم و ورم می‌شود. این دانه گیاهی همچنین حاوی مقادیر بالایی ویتامین C است که باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و به درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا کمک می‌کند. می‌توان ۲ تا ۳ گرم تخم گشنیز را دم کرد و ۳ بار در روز آن را مصرف کنند که برای کاهش قند خون، افزایش شیر مادران و هضم غذا مفید است.

عوارض و مضرات تخم گشنیز

* کسانی که از دیابت و فشارخون بالا رنج می‌برند، نباید در مصرف تخم گشنیز زیاده روی کنند چون ممکن است باعث کاهش شدید قند خون و فشارخون شود.

* تخم گشنیز ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک در افراد حساس شود.

برای خرید بذر گشنیز و سایر سبزی جات به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرمایید.

همچنین از راه‌های زیر نیز می‌توانید محصولات ما را ملاحظه و خرید نمایید: